Dwie dekady działań na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce GAMBIT'96 – GAMBIT 2020

Początki

Ćwierć wieku temu, gdy liczba śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w Polsce zbliżała się do 8 tys. rocznie, eksperci Banku Światowego w „Raporcie Gerondeau” wskazali dwie główne przyczyny tego stanu rzeczy. Przede wszystkim: brak centralnej instytucji odpowiedzialnej za problem i kierowanej przez polityka wysokiej rangi oraz brak profesjonalnego programu działań prewencyjnych. W odpowiedzi na ten raport Rada Ministrów powołała Krajową Radę Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego powierzając jej przewodnictwo wicepremierowi, a minister właściwy ds. transportu zamówił w ówczesnym Komitecie Badań Naukowych program, którego główne założenia przedstawiono na pierwszym posiedzeniu nowej Rady.

W dwa lata później konsorcjum wykonawców, w skład którego wychodzili: Politechnika Gdańska i Krakowska oraz Instytut Transportu Samochodowego opracowało projekt pt.: „Zintegrowany program poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego”, który otrzymał akronim GAMBIT’96. Słowo "zintegrowany" w tytule raportu nie jest bez znaczenia. Po raz pierwszy w historii polskich działań na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego mieliśmy bowiem do czynienia z procesem polegającym na tworzeniu zespołów specjalistów z wielu dziedzin: inżynierii, edukacji, prawa oraz przedstawicieli administracji drogowej, Policji, Straży Pożarnej, którzy razem pracowali nad rozwiązaniem jednego, wielkiego problemu społeczno-gospodarczego Polski, jakim okazały się być wypadki drogowe.

Pierwsze Seminarium GAMBIT

W marcu 1996 główni wykonawcy zorganizowali w Politechnice Gdańskiej Międzynarodowe Seminarium GAMBIT’96, na którym zaproszeni eksperci zagraniczni przedstawili swoje opinie o projekcie. Opinie te były merytorycznie bardzo cenne, co więcej pomogły nam uzyskać akceptację projektu przez zamawiającego i rozpocząć proces jego wdrażania. W ślad za programem krajowym powstało także kilka wojewódzkich programów GAMBIT, jako specyficzne wersje regionalne, opracowane przez zespoły specjalistów skupionych w Wojewódzkich Radach Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego. Podsumowanie tych prac składało się na program kolejnego seminarium – GAMBIT 1998, którego innym ważnym osiągnięciem był projekt ustawy „O ochronie zdrowia i życia w ruchu drogowym”. Mimo że parlament do dziś nie uchwalił takiej ustawy, jej projekt stanowił kamień milowy w procesie tworzenia woli politycznej poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego i świadomości społecznej o ryzyku w ruchu drogowym. Dla Katedry Inżynierii Drogowej Politechniki Gdańskiej było to zachętą do kontynuowania Międzynarodowych Seminariów w formule GAMBIT. Równocześnie rozwijaliśmy współpracę międzynarodową z instytucjami, które w swych krajach osiągnęły znaczące sukcesy w działalności prewencyjnej. Jednym z najlepszych efektów tej współpracy jest prognoza rozwoju trendów bezpieczeństwa opracowana przy współpracy z holenderskim Instytutem SWOV, którą przedstawiamy w 20 lat po jej opracowaniu.

Nowe wyzwania

W 1999 powstała nowa struktura organizacyjna państwa, wyznaczająca cztery poziomy zarządzania; centralny, wojewódzki, powiatowy i gminny. Tak też zmieniono strukturę sieci drogowej w Polsce, a zatem minister transportu zamówił nową wersję programu bezpieczeństwa ruchu drogowego, który otrzymał akronim GAMBIT 2000. W programie tym sformułowano dwie grupy zadań; A – o charakterze systemowym, obejmujące zarządzanie bezpieczeństwem, tworzenie baz danych i wiedzy, audyt bezpieczeństwa i kształcenie kadry oraz grupę B – obejmujące najważniejsze problemy i zagrożenia: nadmierna prędkość, piesi i rowerzyści, kształcenie młodych kierowców oraz infrastrukturę drogową. Na podstawie tego programu wyznaczono długofalowy cel ilościowy dla Polski: zmniejszenie liczby śmiertelnych ofiar wypadków drogowych do 4000 w roku 2010.

W roku 2004 Polska wstąpiła do Unii Europejskiej, a zatem krajowy program bezpieczeństwa ruchu drogowego należało dostosować do nowych warunków wynikających z unijnej polityki transportowej i unijnej strategii zmierzającej do poprawy bezpieczeństwa na drogach. Wówczas Ministerstwo Infrastruktury zamówiło następny program o tytule „GAMBIT 2005 – Polska Wizja Zero” zaplanowany na pierwszą perspektywę wsparcia finansowego z Unii Europejskiej, czyli na lata 2005 - 2013. W tym czasie członkowie konsorcjum programu GAMBIT brali również udział w unijnym projekcie SafetyNet oraz pracach na rzecz powstania Europejskiego Obserwatorium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego (ERSO - European Road Safety Observatory), co znacznie przyspieszyło proces tworzenia polskiego odpowiednika (POBR - Polskie Obserwatorium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego) w Instytucie Transportu Samochodowego oraz dało impuls do powstania obserwatoriów regionalnych.

Integracja bezpieczeństwa

W następnych latach powróciliśmy w Politechnice Gdańskiej do idei integracji rozpoczętej w programie GAMBIT’96 jako łączenie przedstawicieli różnych specjalności w jeden wielodyscyplinarny zespół. W roku 2007 minister nauki zamówił projekt „Zintegrowany system bezpieczeństwa transportu”, który zrealizowało konsorcjum czterech instytucji naukowo-badawczych pod kierownictwem Politechniki Gdańskiej. Celem tego projektu było opracowanie koncepcji metodycznego łączenia systemów bezpieczeństwa w poszczególnych gałęziach transportu w jedną spójną całość. Pierwowzorem tego podejścia była niezależna Krajowa Rada Bezpieczeństwa Transportu (NTSB - National Transport Safety Board), podlegająca jedynie prezydentowi i Kongresowi Stanów Zjednoczonych Ameryki, utworzona w 1967 r. Niezależność oznacza w tym przypadku szczególną rangę, jaką nadano problemowi bezpieczeństwa obywateli w podróży, bez względu na wybrany środek transportu. Polski projekt takiego systemu otrzymał akronim ZEUS, a jego końcowa postać została zaprezentowana podczas Międzynarodowego Seminarium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego GAMBIT 2010. Symptomatyczny jest fakt, że Seminarium odbyło się w trzy tygodnie po katastrofie smoleńskiej, której znaczącą przyczyną były zaniedbania systemowe.

Rozwój Innowacji Drogowych

Tematyka Międzynarodowego Seminarium GAMBIT 2016 wnosi dużą dozę optymizmu, daje bowiem nadzieję na znaczące przyspieszenie prac na rzecz poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego poprzez działania infrastrukturalne w drogownictwie. Jest także dowodem, że pojęcie integracji różnych instytucji dla osiągnięcia wspólnego celu, jakim jest spełnienie oczekiwań społeczeństwa na poprawę jakości życia poprzez zapewnienie bezpieczeństwa w podróży, zostaje właściwie zrealizowane poprzez współpracę Narodowego Centrum Badań i Rozwoju oraz Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad w formule wspólnego przedsięwzięcia pn. "Rozwój Innowacji Drogowych (RID)". Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że RID jest owocem dobrze rozumianej integracji różnych instytucji, skupiony wokół wspólnego problemu społeczno-gospodarczego kraju. Sięgając bowiem do jego źródeł łatwo zauważyć, że na tej pozytywnej dla bezpieczeństwa w ruchu drogowym decyzji zaważył udział naszych kluczowych Partnerów idei GAMBIT. Współpraca bowiem Politechniki Krakowskiej z Generalną dyrekcją Dróg Krajowych i Autostrad oraz Instytutu Transportu Samochodowego z Narodowym Centrum Badań i Rozwoju sprawiła, że po raz pierwszy w Polsce stworzono ramy dla przedsięwzięcia o tak wielkim potencjale dla zmniejszenia ryzyka utraty zdrowia lub życia w ruchu drogowym.

Troska o losy ofiar i ich rodzin

Jubileuszowe XI Seminarium GAMBIT odbywające się w 20 lat po publicznym zaprezentowaniu koncepcji pierwszego polskiego zintegrowanego programu bezpieczeństwa ruchu drogowego jest także wyrazem naszej pamięci ofiar wypadków drogowych, którym papież Jan Paweł II poświęcił modlitwę Anioł Pański w trzecią niedzielę listopada, ustanawiając w ten sposób corocznie obchodzony "Światowy Dzień Pamięci Ofiar Wypadków Drogowych". Także przystąpienie Organizacji Narodów Zjednoczonych do tych obchodów poprzez ustanowienie "Dekady Działań na Rzecz Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego" jest dowodem rangi, jaką światłe społeczeństwa przywiązują do społecznego i ekonomicznego problemu wypadków drogowych. Również w Polsce podejmowane są działania mające na celu pomoc ofiarom wypadków i rodzinom doświadczonym problemem wypadku drogowego. Kilka lat temu, dla upamiętnienia setek tysięcy osób, które straciły życie w wyniku wypadku drogowego w okolicach Tarnowa stanął Pomnik Ofiar Wypadków i Katastrof Komunikacyjnych. Planowane jest również powstanie Ośrodka Wychodzenia z Traumy.

Konkluzja

Realizacja ambitnego zamierzenia czy osiągnięcie odległego celu prawie zawsze zaczyna się od wizji. Wiele lat temu podjęliśmy wyzwanie i zbudowaliśmy scenariusz zakładający, że z czasem liczba śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w Polsce spadnie do ZERA. Było to scenariusz, który kilka lat wcześniej powstał w Szwecji. Z czasem przyjęła go większość społeczeństw zainteresowanych systemowym podejściem do trwałej poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego na świecie.

Rozpoczynając systemowe prace nasz kraj dzielił ogromny dystans od wysoko rozwiniętych i zaawansowanych pod względem bezpieczeństwa państw Unii Europejskiej. Dziś nadrabiamy te zaległości. W ciągu ostatnich 20 lat roczna liczba śmiertelnych ofiar wypadków drogowych spadła w Polsce trzykrotnie. Dynamika tego spadku nie jest jednak wystarczająca i jeśli nie zwiększymy tempa, problem niebezpieczeństwa ruchu drogowego jeszcze na długie lata pozostanie jednym z kluczowych problemów zdrowia publicznego w Polsce, a dystans do najbezpieczniejszych państw Unii Europejskiej i świata pozostanie znaczący. W tym kontekście program badawczy "Rozwój Innowacji Drogowych" jest z pewnością ważnym kamieniem milowym w drodze do poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego w naszym kraju i niesie za sobą zarówno wielkie oczekiwania, jak i odpowiedzialność za jego efekty.

Autorzy:
Ryszard Krystek
Joanna Żukowska